استان خراسان جنوبی، شرقی‌ترین استان ایران، دارای 82864 کیلومتر مربع مساحت می‌باشد که بین 57 درجه و 46 دقیقه تا 60 درجه و 57 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 35 دقیقه تا 34 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و 47/5 % از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
آب و هوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به 150 میلیمتر می رسد. حداکثر دمای سالانه 44 و پایین ترین دمای ثبت شده 5/21ـ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
ناحیه‌ای که بیرجند جزء کوچکی از آن را تشکیل می دهد، قهستان نام داشت. این ناحیه از یک سو به دلیل کوهستانی بودن، پناهگاه نهضت هایی نظیر اسماعیلیان بوده است، از سوی دیگر، به سبب خشکی اقلیمی و وجود بیابان‌هایی که به آب وهوای شبه جزیره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابی که از جور خلفای عباسی و حاکمان وقت می‌گریخته اند، قرار داشته است و این گریختگان به این منطقه پناه می‌آوردند.
در اسطوره‌های تاریخی، بنای قهستان را به سام بن نریمان نسبت می دهند و آن را بخشی از قلمرو فریدون، پنجمین پادشاه پیشدادی می‌دانند.
این شهر در حال حاضر، یکی از شهرهای مهم جنوب خراسان و یک از مراکز عمده تجاری و اقتصادی است. امامزاده زیدبن‌موسی یکی از اماکن دیدنی و زیارتی این شهر است.
مراکز دیدنی:
مارکوپولو در سفرنامه خود از این شهر به نام تونوکاین نام برده است که این نام ازنام دو شهر بزرگ آن ایالت ـ قهستان ـ که تون و قاین باشد، گرفته شده است. همچنین درسال 444 هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جمعه آن یاد کرده است.
ایالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قاین نسبت به آبادی های دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوه آن گزارش داده است. یکی از مهمترین آثار تاریخ قاین، مسجد جامع است که از بناهای قرن هشتم هجری می باشد.
مراکز دیدنی:
در کتابهای تاریخی بهارستان، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربیشه و مؤمن آباد و نهارجان اسم برده شده است و مساجد و آثار کهن شهر مورد توجه سیاحان قرار گرفته است.
در وجه تسمیه سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوبی شهر آبخیز و سرسبز بوده و شهردر مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته اند. در اقوال دیگر نیز گفته شده از قبیل سربیشه که بدلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف (د) حذف گردیده است.
سربیشه از پیشینه تاریخی بسیار غنی برخوردار بوده و به‌همین دلیل، در گوشه و کنار شهرستان آثار تاریخی و دیدنی متنوعی به چشم می خورد.
مراکز دیدنی:
سرایان در160 کیلومتری شمال غربی شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد و مشتمل بر سه دهستان (آیَسک ـ سه قلعه ـ مصعبی) می‌باشد. وسعت این بخش 9318 کیلومتر مربع بوده و از نظر طبیعی به دو منطقه کوهستانی وکویری قابل تقسیم می‌شود و جمعیت این شهرستان بالغ بر 50038 نفر می باشد.
مراکز دیدنی:
ناحیه‌ای است‌کویری، خشک و کم آب. اهمیت این منطقه پیش از اسلام بسیار بیش‌تر بوده است چرا که این منطقه در مسیر بندرعباس به خراسان قرار داشته و از این باب موقعیتی سوق‌الجیشی داشته است.
جمعیت شهرستان نهبندان در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 هـ. ش، 43.065 نفر بوده است که از این شمار 21.698 نفر مرد و 21.367 نفر زن بوده اند. مردم نهبندان ایرانی و آریایی نژادند و با گویش محلی و نزدیک به خراسانی سخن می‌گویند.
لهجه آن‌ها به گویش سیستانی نیز نزدیک است و بعضی از آن‌ها به سیستانی سخن می‌گویند. همه نهبندانی ها پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. مردم نهبندان سخت‌کوش، مهربان، ساده، آزاده، پاک‌اندیش و مهمان نوازند.
مهمترین هنردستی مردم این ناحیه، قالیچه بافی است. مردم منطقه با تولید قالیچه‌هایی با طرح‌های بلوچی، ترکمنی، و نقش های گلدانی، مددخانی و محلی، درآمد عمومی را افزایش می‌دهند و برخی از این صنایع نیز به خارج صادر می‌شود.
منبع: همشهری آنلاین
